Politica Studiereis Stockholm

We vlogen op de vroege ochtend van Schiphol naar Stockholm, waar we na een korte tussenstop in het hotel direct op pad gingen. De eerste stop? Een feministische wandeltour door de stad, begeleid door gids en bedenker van de tour Charlotta (Lotta) Holmgren. Lotta vertelde over de strijd van de Zweedse suffragettes en nam ons mee naar historische plekken in de stad, zoals gebouwen waar vrouwengroepen vroeger hadden vergaderd en pleinen waar was gedemonstreerd. Ze vertelde over het standbeeld dat voor de Riksdag (het Zweedse Parlement) staat, genaamd Come as you are!. Dit kunstwerk bestaat o.a. uit twee jonge vrouwen die de eerste vijf verkozen vrouwen voor de Zweedse Riksdag in 1921 naar voren dragen. Hiermee wordt laten zien dat de strijd voor democratie en gelijkheid ondanks wat zij bereikt hebben, nog steeds voortduurt. 

 

Na deze wandeling door het verleden, was het tijd voor een bezoek aan Kvinna till Kvinna. Zij zijn een van de meest toonaangevende feministische vrouwenrechtenorganisaties uit Zweden. De organisatie zet zich in gebieden die geraakt zijn door oorlog en conflict in om de invloed en kracht van vrouwen te versterken. Ze werken daarvoor samen met meer dan 140 partnerorganisaties in 20 landen. We bespraken met hen drie belangrijke onderwerpen: de krimpende ruimte voor vrouwenbewegingen en mensenrechtenverdedigers, de politieke participatie van vrouwen, en feministisch buitenlandbeleid.

We kregen een preview van het eind november 2023 gepubliceerde rapport The state of women human rights defenders 2023 (kvinnatillkvinna.org), een onderzoek naar de positie van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers wereldwijd. Hieruit bleek dat er een toename is van 32% in 2021 naar 58% in 2023 in welke mate overheden en leiders achter bedreigingen van vrouwelijke mensenrechtenverdedigers zitten. Daarnaast zitten de anti-gender beweging en extreemrechtse groepen, met name in Europa, in toenemende mate achter bedreigingen. Volgens Kvinna till Kvinna is een sterke feministische beweging essentieel voor een veilige omgeving en de organisatie van steun voor deze mensenrechtenverdedigers. 

 

Tot slot spraken we met hen over feministisch buitenlandbeleid, een beleid dat Zweden voerde van 2014-2022 en dat in Nederland in 2022 is ingevoerd. Kvinna till Kvinna benadrukte hierbij het belang van wereldwijd opkomen voor de economische positie van vrouwen. Wanneer die positie verbetert, zijn vrouwen meer in staat om te participeren in de samenleving. En als vrouwen eenmaal een actieve rol hebben in de maatschappij, kan dit een eerste stap zijn naar politieke participatie.

 

In 2022 richtte het Zweedse parlement de Gender Equality Working Group op, een werkgroep met daarin vertegenwoordigers van alle politieke partijen van de Riksdag. Het doel? Het verbeteren van gendergelijkheid in het parlement, met bijzondere focus op de werkomstandigheden voor vrouwelijke parlementariërs. We spraken met Julia Kronlid, parlementariër voor de Zweedse Democraten. Een omstreden partij in Zweden, vanwege de extreemrechtse standpunten. Dit was direct een interessant inkijkje in de Zweedse cultuur: het belang van een werkomgeving die goed is ingericht op de participatie van vrouwen wordt hier heel breed gedragen. Dat alle partijen zich hiervoor inzetten, is een groot verschil met de Nederlandse situatie. 

 

Kronlid vertelde dat de werkgroep zich op dit moment bezighoudt met:

In Zweden is op het vlak van de combinatie werk en gezinsleven veel meer geregeld dan in Nederland. Zo vertelde Kronlid dat zij na haar eerste dag als Parlementslid een half jaar met zwangerschapsverlof ging. Daar werd niet op of om over gekeken, en het was geen probleem gedurende haar kandidatuur. Vrouwelijke politici hebben dan ook dezelfde rechten als andere werkenden in Zweden, en die rechten zijn bovendien een stuk uitgebreider dan in Nederland. Zo is er zwangerschapsverlof van zes maanden, is er een gedeeld ouderschapsverlof van 240 dagen – waarbij beide ouders verplicht 90 dagen opnemen en de rest vrij mogen verdelen en is de kinderopvang goed gesubsidieerd met als doel om dit betaalbaar te houden voor iedereen. Wat een verschil met Nederland: daar is er voor politici officieel geen zwangerschaps- of ouderschapsverlof geregeld. Zwangere politici moeten ziekteverlof aanvragen, en voor ouders is er niets geregeld. Ook heeft Nederland een van de duurste kinderopvangsystemen van Europa.

Het was een van de belangrijkste lessen van de Stockholmreis: uitgebreid ouderschapsverlof, recht op zwangerschapsverlof voor iedereen – inclusief politici, draagvlak bij álle politieke partijen voor gendergelijkheid en betaalbare kinderopvang zijn in Zweden cruciale voorwaarden geweest voor de volwaardige participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt en in de politiek.

 

Na het bezoek aan de Riksdag reisden we door naar onze afspraak met Carolina Gustaffson, voorzitter van Kvinnors Organisering. Dit is de vrouwenorganisatie binnen de linkse partij Vänsterpartiet. Het doel van de organisatie is het bereiken van gelijke kansen om deel te nemen in de partij alle niveaus. Ze noemen hun werk ‘internfeminisme’ en werken sinds 2012 systematisch aan een feministische partijcultuur. Maar hoe doen ze dat? Gustaffson vertelde dat ze hieraan werken door middel van het door hun opgestelde handboek dat dient als actieplan om patriarchale structuren in de partij tegen te gaan. In de praktijk betekent dit dat ze aparte bijeenkomsten organiseren voor mannen en vrouwen om met hen te bespreken welke rol er voor hen hierin is weggelegd. Daarnaast geven ze geven training aan leden over hoe zij zich niet (bewust of onbewust) seksistisch opstellen in de partij en over hoe je ’Master Suppression Techniques’, strategieën die gebruikt worden om anderen buiten te sluiten, te herkennen.

Na de lunch en wat vrije tijd, reisden we naar het kantoor waar MÄN en MenEngage zijn gevestigd. MÄN is een Zweedse non-profitorganisatie die sinds 1993 werkt ze aan het bevorderen van gendergelijkheid, het bestrijden van geweld door mannen en het herdefiniëren van mannelijkheid. Tijdens dit bezoek spraken we met Luis Lineo, werkzaam bij MÄN, MenEngage én actief bij de partij Feministiskt initiativ. Lineo vertelde dat MÄN zich focust op 4 pilaren: het promoten van zorg (men's caregiving), het ondersteunen van jonge mannen, normen bevragen en geweld voorkomen. Het voorkomen van geweld doen ze o.a. door het bewustzijn en de kennis over geweld te vergroten, genderstereotypes en normen aan de kaak te stellen, en men te motiveren om actie te ondernemen wanneer men geweld ziet.

MÄN is lid van MenEngage Europe. Sofia Strive (MenEngage) vertelde dat deze organisatie mannen en jongens betrekt in thema's als vrouwenrechten, gendergelijkheid, LHBTQI-rechten en sociale rechtvaardigheid, met als doel samen te werken aan een toekomst waarin iedereen gelijk is. Ze geven o.a. trainingen voor capaciteitsopbouw van een organisatie, komen op voor vrouwenrechten en gendergelijkheid, organiseren webinars over onderwerpen als gender-biased violence. Het Europese netwerk bestaat uit ruim 88 organisaties en 12 individuele leden uit 33 Europese landen – van Rusland tot Portugal en van Turkije tot Finland. 

Tijdens de bijeenkomst op het kantoor van MÄN leerden we ook Farida Al-Abani kennen, de voormalige partijleider van Feministiskt initiativ. De visie van deze partij is: een samenleving die iedereen ziet en iedereen omarmt. Ze gebruiken feministische en antiracistische perspectieven om egalitaire en duurzame oplossingen voor politieke conflicten te zien, zowel in Zweden als wereldwijd.

 

Op vrijdagochtend bezochten we Centerkvinnorna, de in 1932 opgerichte vrouwenorganisatie van de politieke centrumpartij Centerpartiet. De partij heeft onder andere bijgedragen aan de Equality Act (1979), waarbij mannen en vrouwen formeel gelijke rechten kregen in het Zweedse sociale leven, bijvoorbeeld op het gebied van werkomstandigheden en ontwikkelingsmogelijkheden. Ook was Karin Andersson van de CenterPartiet Minister voor Gelijkheid op het moment dat de Equality Act werd aangenomen. Centerkvinnorna kent ongeveer 5000 leden en is daarmee de grootste politieke vrouwenorganisatie van Zweden. Bijzonder hierbij is dat de leden niet lid hoeven zijn van de Centerpartiet, maar dat ze via hun lidmaatschap van Centerkvinnorna wél stemrecht hebben binnen de Centerpartiet. Daarbij krijgen in Zweden politieke vrouwenorganisaties direct financiële ondersteuning van de Zweedse overheid, waar in Nederland deze organisaties afhankelijk zijn van financiële support van de partij waaraan zij gelinkt zijn. 

 

Centerkvinnorna ontwikkelt hun beleid volgens wat zij de drie vrijheden noemen: economische vrijheid, structurele vrijheid en seksuele vrijheid. Zo werken ze aan de participatie van vrouwen binnen de partij, aan het verbeteren van de werkomgeving en de betrokkenheid in de partij voor vrouwen, en aan het ondersteunen van vrouwelijke (opkomende) politici. Dit doen ze onder meer door het aanbieden van trainingen aan lokale afdelingen van Centerkvinnorna over discriminatie, haat (van buitenaf) en de ‘master’s suppression technieken’.

 

Na het bezoek aan Centerkvinnorna, was het alweer tijd voor het een-na-laatste werkbezoek was naar het Olof Palme Internationaal Centrum (OPIC), een organisatie voor internationale solidariteit en belangenbehartiging van de ‘labour’ of arbeidersbeweging. De naam Olof Palme hebben ze te danken aan de voormalig partijleider van de Zweedse Sociaaldemocratische Arbeiderspartij en tweemaal premier van Zweden tot hij in 1986 in Stockholm werd vermoord. 

OPIC werkt wereldwijd aan democratie, mensenrechten, vrede en sociale gerechtigheid, in de geest van Olof Palme. Zij doen dit via soortgelijke politieke partijen en netwerken als de Zweedse Sociaaldemocraten. Ze helpen deze politieke partijen met gendergelijkheid door het organiseren van onder andere trainingen en begeleiden ze met de ontwikkeling van hun partij. Daarnaast werken ze aan representatie en de kwalitatieve participatie van vrouwen door het organiseren van trainingen voor vrouwelijke politici, het aanmoedigen van kwalitatieve participatie van vrouwen in partijen, en door het ondersteunen in bijvoorbeeld het creëren van quota's of beleidsontwikkeling op het gebied van gendergelijkheid. Tenslotte steunen ze progressieve bewegingen en partijen die verandering teweegbrengen in de samenleving en in het dagelijkse leven van mensen.

 

De hekkensluiter van de studiereis was een bezoek aan de Swedish Gender Equality Agency, een overheidsorganisatie die onderdeel is van het Ministerie van Werkgelegenheid en dat is opgericht om bij te dragen aan de effectieve implementatie van het Zweedse gendergelijkheidsbeleid. Het hoogste doel van het Zweedse beleid op gendergelijkheid is dat mannen en vrouwen dezelfde kansen, rechten en verantwoordelijkheden hebben in alle aspecten van het leven. Het bureau doet haar werk op basis van zes gestelde doelen voor gendergelijkheid: gelijke verdeling van macht en invloed; economische gendergelijkheid; gelijke educatie; gelijke verdeling van onbetaald huishoudelijk werk en zorg; gelijke gezondheid; en geweld van mannen tegen vrouwen moet stoppen.

In Zweden heeft slechts 35 van de 290 gemeenten een meerderheid van vrouwelijke vertegenwoordigers. Andere conclusies uit hun onderzoek naar politieke participatie melden vergelijkbare uitkomsten als onderzoek in Nederland. Deze conclusies zijn onder andere dat er minder vrouwen dan mannen in hoge posities zitten; vrouwen en mannen zijn betrokken met en werken in verschillende beleidsterreinen (verschillen in welke commissie ze een zetel hebben); ondervertegenwoordiging en uitval is hoger onder jonge vrouwen; en vrouwen, met name jonge vrouwen, krijgen vaker te maken met slechte werkomstandigheden dan mannen.

 

Tijdens de gezamenlijke afsluitende reflectiebijeenkomst werden er vanuit Stem op een Vrouw, WO=MEN, NVR en Emancipator gereflecteerd samen met deelnemers van Young Feminist Ambassadors, Elance Academy, S.P.E.A.K., Share Power en VNVA (vereniging van Nederlandse vrouwelijke artsen) en Rooie Vrouwen. Dit werd gedaan aan de hand van vragen. Er werd besproken welke informatie was opgedaan tijdens de reis. De deelnemers werd gevraagd om drie acties op te schrijven die ze zouden kunnen ondernemen zodra ze weer terug in Nederland waren. Er werd daarnaast ook gestimuleerd om de samenwerking op te zoeken met andere organisaties die mee waren met de reis.

Geleerde lessen

De tijd in Stockholm heeft ons een goede inkijk gegeven in de emancipatie en positie van vrouwen – en vrouwelijke politici - in Zweden. Op een aantal vlakken loopt Zweden duidelijk voorop op Nederland: het uitgebreide zwangerschaps- en ouderschapsverlof en de betaalbare kinderopvang zijn cruciaal voor de emancipatie van vrouwen in Zweden. Op de arbeidsmarkt maakt dit de verschillen tussen mannen en vrouwen kleiner. Samen met goede wetgeving om de loonkloof tegen te gaan, maakt dat de economische positie van vrouwen in Zweden relatief sterk. Het opkomen voor de economische positie van vrouwen is, zo zagen we, essentieel voor volwaardige participatie in de arbeidsmarkt én de politiek. Want politici hebben, in tegenstelling tot in Nederland, net als andere werkenden recht op zwangerschaps- en ouderschapsverlof. Dat verlaagt de drempel om politiek actief te worden significant, en maakt het makkelijker om de politiek te combineren met het hebben van een gezin. 

 

Een ander punt van verschil is dat aandacht voor het verbeteren van de positie van vrouwelijke politici in Zweden politiek zeer breed gedragen wordt, waar de ‘Gender Equality Working Group’ maar ook de overheidssubsidie voor politieke vrouwennetwerken voorbeelden van zijn. In Nederland zien we dat met name bij progressieve partijen hier aandacht voor hebben, maar ook bij hen ontbreekt in Nederland vaak bijvoorbeeld structurele financiële steun voor de vrouwennetwerken.  

 

De opgedane lessen zetten we bij alliantie Politica om in advies richting de Nederlandse politieke partijen en vrouwennetwerken. Wil jouw partij hierover met ons in gesprek? Neem dan contact met ons op!