25-03-2025
Vorige week vond de ontbijtsessie plaats over de onderhandelingen voor een bindend VN-verdrag mensenrechten en bedrijfsleven. Maatschappelijke organisaties gingen in gesprek met vertegenwoordigers van het Ministerie van Buitenlandse Zaken: de Permanente Vertegenwoordiging in Geneve, de directie Internationale Marktordening en Handelspolitiek (IMH) en directie Duurzame Economische Ontwikkeling (DDE).
Sinds 2014 onderhandelen VN-lidstaten al over een
bindend verdrag over bedrijfsleven en mensenrechten. Dit verdrag dient ertoe dat staten via regelgeving ervoor zorgen dat bedrijven bij de uitvoering van hun bedrijfsactiviteiten geen inbreuk maken op mensenrechten en in dat kader onderzoek moeten doen om mensenrechtenschendingen te voorkomen.
Boodschap vanuit maatschappelijk organisaties
De boodschap van de betrokken maatschappelijke organisaties is duidelijk: blijf inzetten op een constructieve en ambitieuze bijdrage van de Europese Unie aan het onderhandelingsproces.
Aanbevelingen voor het bindend VN verdrag mensenrechten en bedrijfsleven:
- Een schone, veilige, gezonde en duurzame leefomgeving is een mensenrecht: Dit recht is sinds 2021 een erkend mensenrecht. Dat moet duidelijk in het verdrag worden opgenomen.
- Garandeer de toegang tot recht: Het is cruciaal dat slachtoffers op een veilige en laagdrempelige manier toegang hebben tot recht.
- Betrek en bescherm (vrouwelijke) mensenrechtenverdedigers en natuurbeschermers: Betekenisvolle betrokkenheid van stakeholders (meaningful stakeholder engagement) is essentieel bij due diligence door bedrijven. Naast de betrokkenen die nu in het verdrag opgenomen zijn als stakeholders, zoals vakbonden, NGOs en Inheemse bevolking, moeten dus ook mensenrechtenverdedigers en natuurbeschermers expliciet toegevoegd worden. Juist deze verdedigers lopen groot gevaar als ze opkomen voor het recht op een schone leefomgeving.
- Voorkom het schenden van mensenrechten: Slachtoffers kunnen nu pas actie ondernemen als hun mensenrechten zijn geschonden. Het is daarom belangrijk dat zij eerder actie kunnen ondernemen als het blijkt dat in de nabije toekomst hun rechten overschreden zullen worden.
- Aandacht voor gendergelijkheid en vrouwenrechten: Gendergelijkheid en vrouwenrechten staat over de hele wereld steeds meer onder druk. Om een effectief verdrag te garanderen, is het belangrijk dat het recht tot herstel gendersensitief is en dat er een gender lens wordt toegepast ter preventie van mensenrechtenschending.
- Mensenrechten zijn fundamenteel en absoluut: Dit betekent ook dat termen als ‘common but differentiated responsibilities’ niet in een mensenrechtenverdrag thuis horen.
- Neem de bescherming van het milieu en klimaat op in het verdrag.
Terugblik op de afgelopen onderhandelingsronde
De afgelopen onderhandelingsronde vond december 2024 plaats. Deze was in eerste instantie voor oktober gepland en werd kort van te voren verplaatst. Dat bemoeilijkte met name de aanwezigheid van maatschappelijke organisaties. Zij hadden immers al hun verblijf en reis voor oktober geregeld.
Tijdens de onderhandelingen was er veel flinke pushback op taal over gendergelijkheid. Dit komt vooral vanuit landen als Saudi Arabië, Egypte, Indonesië Algerije en Rusland. Deze pushback zien we wereldwijd, en komt in vrijwel alle multilaterale onderhandelingen terug. Ook is bij deze onderhandelingen flinke pushback op klimaat. Daarnaast was er ook (net zoals de voorgaande jaren) weer discussie over voor welke bedrijven dit verdrag zou moeten gelden, waarbij er twee kampen zijn: sommige lidstaten pleiten ervoor dat deze voor alle bedrijven geldt, en andere dat deze enkel voor de grootste transnationale bedrijven zou moeten gelden.
Ecuador en Zuid-Afrika namen het voortouw binnen de VN mensenrechtenraad om over een wettelijk bindend instrument te onderhandelen, nadat in 2011 de vrijwillige
‘UN Guiding Principles on Business and Human Rights’ in werden aangenomen. Sinds de start van dit proces zijn het juist landen uit het mondiale Zuiden die actief betrokken zijn en een belangrijke rol spelen om te komen tot een ambitieus verdrag. Dat was ook in deze onderhandelingsronde duidelijk zichtbaar.
Samenhang tussen de EU CSDDD en het bindend VN-verdrag
Nederland pleit ervoor om met de EU gezamenlijk op te trekken als het gaat over verplichtingen voor Internationaal Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Tijdens deze sessie werd ook de nieuwe
complementariteitsstudie door Milieudefensie aan het Ministerie van Buitenlandse Zaken overhandigd. Dit is een juridische analyse van hoe de Europese
Corporate Social Due Diligence Directive (CSDDD), die aangenomen werd deze zomer, en het Bindend VN Verdrag elkaar aanvullen en versterken. Het VN-verdrag omvat naast due diligence verplichtingen echter ook andere zaken die in Europa via andere wetgeving geregeld worden, zoals bijvoorbeeld de toegang tot recht en bescherming van slachtoffers.
Vooruitblik op de volgende onderhandelingsronde
Dit jaar zal de volgende ronde van onderhandelingen plaatsvinden in oktober 2025. Er is een
‘roadmap’ voor 2025 die het proces intensiveert. Zo zullen er in de aanloop naar de onderhandelingen verschillende thematische consultatiesessies plaatsvinden over de verschillende artikelen van het verdrag. Het verdragsproces gaat daarmee in de versnelling, waardoor het nu zaak is dat VN-lidstaten een actieve rol innemen.
