Walking the Talk & The Way Towards: Rode en Groene Conferenties over Feministisch Buitenlandbeleid in Europa

In 2021 nam het Europees Parlement twee resoluties aan rondom Feministisch Buitenlandbeleid (FBB). Het initiatief kwam van de Europese fractie van de Groenen. Een interessant gegeven, omdat Margot Wallström, de voormalig Zweedse minister van Buitenlandse Zaken (BZ) die voor het eerst een Feministisch Buitenlandbeleid voerde, een sociaaldemocraat is. In 2023 lopen beide Europese ‘families’ meer gelijk met elkaar op en organiseerden zowel de Groenen als Sociaaldemocraten een FBB-conferentie in Brussel.  
 
Zolang ik betrokken ben bij de ‘rode’ Foundation for European Progressive Studies (FEPS) is er aandacht voor FBB en verwerk ik het graag in mijn bijdragen. Ook bij de ‘groene’ Heinrich Böll Stiftung verschijnen al langere tijd belangrijke publicaties, zoals deze Toolkit opgesteld door Jessica Cheung en collega’s. Hierin wordt het concept ‘empathetic reflexivity’ doeltreffend uitgelegd als noodzakelijke methode in de aanpak van ongelijke machtsverhoudingen. Ondertussen heeft de FEPS een traject ingezet dat begon met een themanummer van hun Progressive Post en een Brusselse conferentie in oktober 2023 als hoogtepunt.  
 
Netwerk voor een Europees progressief FBB 
Op 23 oktober startte het prachtprogramma van de FEPS en de Friedrich Ebert Stiftung (FES) met een volle zaal aan internationaal publiek, afkomstig van Frankrijk en Slovenië tot de Verenigde Staten, en van Zweden tot aan Nepal. Ook politieke kopstukken zoals de Spaanse minister van BZ Arancha Gonzalez en de voormaling Zweedse minister van BZ, Ann Linde, waren erbij. Die brede vertegenwoordiging was niet alleen indrukwekkend maar ook noodzakelijk. FBB hoort in gezamenlijkheid ontwikkeld te worden en dient te werken als hefboom om gelijkwaardige internationale en institutionele verhoudingen te bewerkstelligen.  
 
Centraal stond het opbouwen van een netwerk, waarin (oud-)politici, NGO’s en academici vertegenwoordigd zijn met als doel de vormgeving van een Europees progressief FBB. Daarnaast werden urgente onderwerpen besproken: o.a. de situatie in Oekraïne, waar seksueel (oorlogs)geweld aan de orde van de dag is, en Afghanistan waar de situatie van vrouwen onleefbaar is geworden.  
 
Groot belang werd gehecht aan inclusiviteit, evenals het op de juiste manier vertalen van FBB in internationale ontwikkeling en handelsverdragen. Het is niet verrassend dat minister Gonzalez onlangs een boek over internationale handel uitbracht bij de FEPS. Ann Linde vroeg nogmaals speciale aandacht voor de UNCTAD toolbox. Deze stelt onderhandelaars in staatverdragen te toetsen op invloed op gendergelijkheid. Linde benadrukte ook de impact van het oude Zweedse handboek en de mentaliteitsverandering die het teweeg heeft gebracht onder Zweedse BZ-beleidsmakers en vertegenwoordigers. Overigens is dat handboek sinds het aantreden van de huidige regering verborgen op de website van het Zweedse ministerie van BZ. 
 
Drempels in de vertaalslag van FBB principes naar de praktijk 
Op de tweede dag organiseerde de FEPS een serie rondetafelgesprekken met een uitgebreid netwerk aan politici, academici, experts en andere stakeholders. Zelf ging ik onder andere in op politieke drempels in de Nederlandse context, bezien vanuit het maatschappelijk middenveld. Zo zijn onze gesprekspartners bij de overheid absoluut van goede wil. Maar het is bijvoorbeeld een uitdaging om een in het maatschappelijk middenveld breed gedragen term als ‘dekolonisering’ concreter in beleidsstukken verankerd te krijgen dan slechts een sporadische benoeming ervan. Deze drempel bestaat waarschijnlijk vanwege een gevoel over een mogelijke politieke lading.  
 
In de tweede plaats benoemde ik het punt van gezamenlijk inhoud geven aan het FBB met partners in het mondiale zuiden en het belang dat wij hechten aan het goed faciliteren van bijvoorbeeld de internationale FBB conferentie in Den Haag in november 2023. Zo kon BZ lang geen garantie voor vertaling geven of soepelere visum-aanvraagprocedures. In de derde plaats sprak ik over de uitdaging om het hefboom-aspect van FBB naar beleidsmakers te vertalen. Hiervoor is inzicht in machtsdynamieken nodig. Dit vraagt om verder denkwerk maar bovenal durf van de overheid om te experimenteren met nieuwe manieren om met machtsdynamieken om te gaan en het maatschappelijk middenveld daarin als strategische samenwerkingspartner te betrekken.  
 
De pionierende Groenen voor een Europees FBB 
Hannah Neumann, Europarlementariër van de Groenen, stelde haar resoluties rond een Europees FBB op na de publicatie van een position paper gebaseerd op een zeer degelijke studie van het Centre for Feminist Foreign Policy (CFFP). Als iemand de erkenning verdient voor het leggen van een basis van een Europees FBB, dan is het wel Neumann. Zij organiseerde op 13 en 14 november haar conferentie eveneens in Brussel. Natuurlijk met Annalena Baerbock, de Duitse – groene – minister van BZ. Zij organiseerde vorig jaar de eerste internationale FBB Conferentie. Zij presenteerde toen haar Leitlinien in tandem met Svenja Schulze, die op Ontwikkelingssamenwerking haar Strategie bekend maakte.  
 
Die avond begon op de Duitse ambassade met een toespraak door Baerbock: "I believe we all stand to gain from being principled, pragmatic and persistent in advancing the rights of women and marginalised groups. We must stand firm on our principles if we do not want to see a roll-back of important achievements. ”Ook riep ze op om gender budgeting verplicht te maken voor het gehele volgende Europese meerjarig financieel kader. Haar betoog werd wel stevig onderbroken door een demonstrant die Baerbockter verantwoording riep voor het Duitse standpunt omtrent Gaza. Helaas werd er geen ruimte gegeven voor een uitwisseling, ondanks welwillendheid van de minister zelf.   
 
Europese vooruitgang met gender responsief leidershap 
De volgende dag kregen we een vol programma voorgeschoteld, met als een van de hoofdvragen of het Europese buitenlandbeleid reeds feministisch is. Het antwoord is natuurlijk nog niet rechttoe, rechtaan een Ja. Wel ben ik hoopvol over Stella Ronner-Grubačić, de Ambassadeur voor Gender and Diversity bij de European External Action Service (EEAS). Het feit dat haar positie relatief lang onbezet bleef ontving veel kritiek. De Hoge Vertegenwoordiger van de EU Josep Borrell is dan wel een linkse politicus, maar hij staat erom bekend gender zaken geen prioriteit te vinden. Stella Ronner is zelf echt een duidelijke voorvechter met een heldere visie op gender responsief leiderschap. Daarnaast waren de bijdragen van Toni Haastrup, Professor en Voorzitter Global Politics aan de University van Manchester, een waardevolle toevoeging. Vooral haar visie op intersectionaliteit en dekolonisering van buitenlandbeleid vonden weer veel weerklank: "Diversity is not intersectionality. Diversity says we should include everyone. Intersectionality emphasizes the power structures that are oppressive. Simply focusing on diversity is not enough."    
 
Een wereld te winnen voor én met FBB 
Al met al waren de maanden oktober en november een smultijd voor FBB-geïnteresseerden. Zorgen over de verschillende FBB’s over de wereld waren echter ook overal te voelen. Zweden heeft het concept laten vallen en antifeministische krachten komen in meerdere landen in de regering. Aan de energie en inzet van het progressieve politiek, academisch en maatschappelijk middenveld hoeft het niet te liggen. FBB als concept kristalliseert zich verder uit en laat zien dat er nog een wereld te winnen valt aan het daadwerkelijk inclusief en rechtvaardig maken van ontwikkelingssamenwerking, diplomatie, defensie, klimaataanpak en internationale handelsbetrekkingen. In 2024 zal de volgende internationale conferentie in Mexico georganiseerd worden. We kunnen niet wachten!